"Μόνο μέσα από τις ιστορίες των άλλων παίρνουμε κουράγιο " λέει. "Και δύναμη. Κάπως έτσι λειτουργεί και το θέατρο". Κάπως έτσι λειτουργεί και η Ιωάννα Παππά. Ήσυχα. Υπόγεια. Και με αφοπλιστική ακρίβεια. Αυτές τις ημέρες κάνει πρόβες για να υποδυθεί την Κλυταιμνήστρα στην "Ηλέκτρα" του Σοφοκλή σε σκηνοθεσία Δημήτρη Τάρλοου, έναν ρόλο πυρκαγιά, μια μητέρα-φάντασμα, μια γυναίκα που δε ζητά συγχώρεση.
Η τέταρτη φορά που θα πατήσει το πόδι της στην Επίδαυρο, η δεύτερη που θα υποδυθεί την πυρακτωμένη γυναίκα του Αγαμέμνονα που ζητά εκδίκηση. "Μια γυναίκα παρεξηγημένη" λέει στο Harper’s Bazaar Greece η σημαντική ηθοποιός του θεάτρου πρωτίστως, αλλά και της τηλεόρασης.
"Αν και ξεκινά ο Σοφοκλής από τη σχέση της Κλυταιμνήστρας με την Ηλέκτρα, φεύγει πάρα πολύ γρήγορα από τη σκέψη ότι είναι μια μητέρα με την κόρη της και επικεντρώνεται σε δύο προσωπικότητες που συναντιούνται επί σκηνής " εξηγεί. Η σκηνή της αναμέτρησης ανάμεσα στις δύο γυναίκες, πυκνή και έντονη, μεταμορφώνεται σταδιακά σε κάτι περισσότερο. "Διεκδικούν τα ίδια πράγματα. Εντέλει λειτουργούν σαν ένα πρόσωπο ". Δεν είναι μια κλασική αντιπαράθεση καλού-κακού. Είναι μια αιματηρή συμμετρία. "Είναι αλληλοσυμπληρωματικές, είναι σαν η μία να μην μπορεί να υπάρξει δίχως την άλλη. Όπως συμβαίνει σε αυτές τις σχέσεις αίματος, που τα συναισθήματα είναι πολύ διαφορετικά, ουσιαστικά, που η αγάπη και το μίσος πάνε χέρι χέρι".
Η Ιωάννα Παππά δεν προσεγγίζει την Κλυταιμνήστρα ως φονικό αρχέτυπο, αλλά ως μητέρα που δεν έχει δικαίωμα στο πένθος. Ούτε άνθρωπος ούτε θεός μπορεί να χωρέσει σε αυτό που νιώθει όταν ο Παιδαγωγός φέρνει την είδηση ότι ο γιος της, ο Ορέστης, είναι νεκρός. "Αναφέρει ότι είναι δυστυχία να έχεις παιδιά και ποτέ δε σταματάς να τα αγαπάς ό,τι κακό και να σου έχουν κάνει". Η τραγική ειρωνεία κορυφώνεται τη στιγμή που η ίδια πιστεύει ότι ο Ορέστης έχει πεθάνει. "Και μάλιστα λέει αυτή τη φοβερή φράση: "Με κατοικούσε πάντα σαν μια απέραντη πληγή και έπινε το καθαρό αίμα της ψυχής μου. Και τώρα πια ήρθε η μέρα που τελείωσαν τα βάσανά μου”". Δεν έχουν τελειώσει.
Η αποστροφή αυτή της Κλυταιμνήστρας γίνεται, όπως λέει η Ιωάννα Παππά, "σε ένα σημείο όπου ο Σοφοκλής φέρνει την ψευδαίσθηση λύτρωσης μόνο και μόνο για να την καταστρέψει". Δεν πρόκειται για κάθαρση. Πρόκειται για αδιέξοδο. Βλέπει το έργο ως μια βαθιά ανατομία της ηθικής. "Για μένα η "Ηλέκτρα” είναι μια ιστορία μη συγχώρεσης. Η μη συγχώρεση έχει να κάνει με την αγάπη, έχει να κάνει με κάτι πολύ ανώτερο. Έχει να κάνει με μια βαθιά συνείδηση, με κάτι πολύ υπαρξιακό. Και κάτι πολύ εγωιστικό". Δεν είναι τυχαίο, σημειώνει, ότι ο Σοφοκλής γράφει αυτή την τραγωδία σε καιρό πολέμου. Και δεν είναι τυχαίο ότι μέσα στο έργο "είναι σαν ο ίδιος ο Σοφοκλής να αμφιβάλλει για την ύπαρξη του Θεού. Και μάλιστα, για την εποχή του, ήταν και εύκολη. Είναι πολύ επαναστατικό". Ο κύκλος της βίας είναι και σήμερα επώδυνα επίκαιρος, παρατηρεί. "Μην ξεχνάμε ότι το έργο γράφτηκε αμέσως μετά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο".
Η Κλυταιμνήστρα, όπως και τόσες ηρωίδες της αρχαίας τραγωδίας, είναι γυναίκες που αντλούν δύναμη μέσα από μια φαινομενικά εχθρική πραγματικότητα. "Οι γυναίκες στην τραγωδία είναι πολύ δυνατές συνήθως. Παρόλο που στην πραγματική ζωή έπρεπε η γυναίκα να είναι δαμασμένη και υπό τις εντολές των ανδρών, γιατί ακριβώς υπήρχε ο φόβος της δύναμης που είχε". Η Ιωάννα Παππά μιλά και για τα σύγχρονα στερεότυπα, που δεν είναι πολύ διαφορετικά. "Υπάρχει ακόμη η απαίτηση η γυναίκα να τα καταφέρνει όλα. Να είναι τέλεια. Στοργική. Ακούραστη. Και ταυτόχρονα να μην ξεχνάει ότι πρέπει να είναι και επιθυμητή. Ε, δε γίνεται. Ή, μάλλον, γίνεται, αλλά σε βάρος της".
Είναι σημαντικό να καταλάβει κάποιος που δεν την ακούει ότι αυτά τα λέει με μια ήρεμη σταθερή φωνή, όπου το πάθος δεν καταπνίγει το δίκιο, κάνοντας το ηχείο της ακόμα πιο δυνατό. Η προσωπική της διαδρομή δεν έχει κραυγές. Αναρωτιέμαι αν το γεγονός ότι έχει ερμηνεύσει δεκάδες ρόλους σημαντικών, δυνατών, διωκόμενων γυναικών την έχει βοηθήσει να δυναμώσει τη δική της φωνή και στάση στην κοινωνία. "Δεν μπορώ να πω", επισημαίνει, "ότι ήμουν πάντα μια γυναίκα που δε φοβόταν, που μέσα από τους χαρακτήρες γυναικών που υποδύθηκα άρχισα να πατάω πιο σωστά στα πόδια μου. Αλλά σίγουρα υπάρχει ένα είδος παρηγοριάς όταν βλέπεις ότι έχει προηγηθεί ένας άνθρωπος που έχει τολμήσει. Αυτό που μένει από κάθε ρόλο δεν είναι η αναγνώριση, αλλά το βίωμα. Ο ηρωισμός μάς εμπνέει γιατί δεν είναι κάτι συνηθισμένο. Γι’ αυτό και παροτρύνουμε τους ανθρώπους να μιλάνε. Πείτε τι σκέφτεστε, τι σας προβληματίζει, τι σας τρομάζει. Γιατί μόνο μέσα από τις ιστορίες των άλλων παίρνουμε κουράγιο".
Φέτος συμμετείχε ως Κατρίν στο σίριαλ "Άγιος Έρωτας" στον Alpha. Αυτές τις ημέρες προβάλλονται τα τελευταία επεισόδια όπου εμφανίζεται. Μία ακόμα γυναικεία φωνή κόντρα στο συντηρητικό περιβάλλον, μία φωνή που άνοιξε τον δρόμο, που ήταν σαν μια χαραμάδα φωτός και ελπίδας. Δεν είναι οι μεγάλοι τίτλοι που καθορίζουν μια πορεία, αλλά οι στιγμές που αφήνουν κάτι πίσω τους. Για την Ιωάννα Παππά οι ρόλοι-σταθμοί δεν είναι απλώς επιτυχίες, είναι εμπειρίες μεταμόρφωσης. "Ήταν μια πάρα πολύ έντονη περίοδος που ουσιαστικά λειτούργησε για μένα ως δεύτερη σχολή" λέει για τη θητεία της στο Θέατρο Αμόρε, ένα περιβάλλον δημιουργικής σύγκρουσης, όπου έμαθε να δουλεύει με εσωτερική πειθαρχία. Από εκεί θα ξεχωρίσει δύο μοναχικές πορείες. "Ήταν πολύ καθοριστική η συνεργασία μου με τον Θοδωρή Γκόνη στο "Οδός Πολυδούρη” της Ρούλας Γεωργακοπούλου και τον Δήμο Αβδελιώδη στο "Το μόνον της ζωής του ταξείδιον” του Γεωργίου Βιζυηνού. Δύο εξαιρετικά κείμενα. Με έμαθαν να ακούω τη γλώσσα. Να μη βιάζομαι. Να σέβομαι τον ρυθμό των λέξεων, ακόμα και της παύσης". Και, φυσικά, η Επίδαυρος, που δεν είναι ποτέ απλώς ένα θέατρο. Το 2021 ο Τειρεσίας στις "Βάκχες" της Κατερίνας Ευαγγελάτου. Το 2022 η Ιφιγένεια στην "Ιφιγένεια εν Αυλίδι" του Γιώργου Νανούρη. Και φέτος η Κλυταιμνήστρα στην "Ηλέκτρα" του Δημήτρη Τάρλοου. "Ευτυχώς που είναι πρόσφατες, γιατί, γνωρίζοντας και τον χώρο, πας με μια άλλη δυναμική".
Στην πρόβα με τον Δημήτρη Τάρλοου και τους υπόλοιπους ηθοποιούς, όπως λέει, η ασφάλεια είναι σχετική. Η διαθεσιμότητα στην αποτυχία είναι μέρος της διαδικασίας. "Έχουμε μπει όλοι με πολλή διάθεση για πειραματισμό, με την καλή έννοια πάντα. Γιατί αν δεν ξεπεράσεις τα όρια, δε θα τα γνωρίσεις κιόλας". Στην καθοδήγηση του Δημήτρη Τάρλοου βρίσκει ελευθερία. "Ο σκηνοθέτης μας έχει δημιουργήσει ένα περιβάλλον πρόβας όπου επιτρέπεται να χαθείς, να ψάξεις, να προτείνεις και να αναιρέσεις. Είναι πολύτιμο αυτό για έναν ηθοποιό". Η πρόβα δεν είναι μόνο προετοιμασία, αλλά και αποκάλυψη.
"Υπάρχει μια μέρα στην πρόβα που νιώθεις ότι όλα είναι λάθος. Και την επομένη κάτι βρίσκει τον στόχο του. Κάτι κουμπώνει. Αυτές οι στιγμές είναι η μαγεία". Και στην Επίδαυρο δεν υπάρχει περιθώριο για τίποτα λιγότερο από αλήθεια. "Η Επίδαυρος δεν είναι ένα τέρας, όπως λένε. Είναι ένα θέατρο που σε αγκαλιάζει. Όταν έχεις πάει έτοιμος και ξέρεις τι έχεις να κάνεις". Την ακούω με προσοχή. Μια μικρή σιωπή και μετά προσθέτει σχεδόν ψιθυριστά: "Όταν ένας ρόλος σου αλλάζει κάτι μέσα σου, έστω και ανεπαίσθητα, τότε έχει αξία. Κι όταν το ίδιο συμβαίνει στον θεατή, τότε ίσως έχει νόημα αυτό που κάνουμε". Όταν τη ρωτάω για το πώς διαχειρίστηκε το στερεότυπο της "όμορφης γυναίκας " στα πρώτα της βήματα, δεν απαντά αμυντικά. "Υπήρχε. Και με ακολουθούσε. Αλλά δεν το πολέμησα επιθετικά. Απλά προσπαθούσα να υπενθυμίζω μέσα από τη δουλειά μου ότι η εξωτερική εικόνα δεν είναι ούτε προσόν ούτε πρόβλημα. Είναι αφετηρία. Από εκεί και πέρα όλα κρίνονται αλλού".
Φωτογραφίες: Βασίλης Μαντάς (@v.mantasphotography). Styling: Ειρήνη Αναστασιάδη (@ireneanastasiadi). Μακιγιάζ, Μαλλιά: Κωνσταντίνος Σακκάς - D-tales (@ksakkas).
Από το τεύχος Ιουνίου του Harper's Bazaar Greece που κυκλοφόρησε την Κυριακή 18 Μαΐου μαζί με το Βήμα της Κυριακής.
