Υπογονιμότητα ορίζεται η αποτυχία να επιτευχθεί εγκυμοσύνη μετά από τουλάχιστον 12 μήνες τακτικών ελεύθερων σεξουαλικών επαφών. Ένας στους επτά ανθρώπους περίπου στην Ευρώπη είναι υπογόνιμοι. Το 35-40% αυτών είναι γυναίκες, 35-40% άνδρες και 10-20% μικτές (άνδρες και γυναίκες).
Αν και οι συχνότεροι παράγοντες υπογονιμότητας είναι ο σαλπιγγικός, η ενδομητρίωση, το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, οι διαταραχές της ωοθυλακιορρηξίας, η ηλικία κ.λπ. (για τις γυναίκες) και η στυτική δυσλειτουργία και οι διαταραχές των παραμέτρων του σπέρματος (για τους άνδρες), ο τρόπος ζωής και οι καθημερινές συνήθειες επηρεάζουν τη γονιμότητα των γυναικών και των ανδρών όπως επίσης και τη γονιμότητα των παιδιών που γεννιούνται.
Το κάπνισμα είναι μια από τις πιο κοινές ανθρώπινες συνήθειες και παραμένει ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, το 30% των ανδρών άνω των 15 ετών καθώς και το 40-50% των ανδρών σε αναπαραγωγική ηλικία (20-40 ετών) είναι καπνιστές. Στις γυναίκες, τα ποσοστά αυτά είναι περίπου αντίστοιχα. Πολλές μελέτες αναφέρουν συσχέτιση μεταξύ καπνίσματος και καθυστέρηση στην επίτευξη εγκυμοσύνης σε ζευγάρια των οποίων οι γυναίκες ή οι άντρες είναι καπνιστές.
Οι γυναίκες που καπνίζουν χρειάζονται περισσότερο χρόνο να επιτύχουν εγκυμοσύνη σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό. Τα ποσοστά υπογονιμότητας στις καπνίστριες είναι περίπου διπλάσια από το αυτά που παρατηρούνται στις μη καπνίστριες. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα συστατικά του καπνού επηρεάζουν την λειτουργία των ωοθηκών και επομένως την ποιότητα των ωαρίων καθώς και τη λειτουργία του ενδομητρίου.
Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι η περίοδος αναπαραγωγής είναι μικρότερη και η εμμηνόπαυση εμφανίζεται από ένα έως τέσσερα χρόνια νωρίτερα σε γυναίκες καπνίστριες. Το κάπνισμα μπορεί να επιφέρει μείωση της συχνότητας εμφάνισης του εμμηνορρυσιακού κύκλου που μπορεί να οδηγήσει σε δυσλειτουργία του ενδομητρίου καθώς και διαταραχές της ωορρηξίας. Διάφορες τοξίνες που απελευθερώνονται κατά την καύση του καπνού έχουν ανιχνευθεί και ταυτοποιηθεί στην ωοθήκη και / ή στο ωοθυλακικό υγρό καθώς επίσης και στα κύτταρα του ενδομητρίου των καπνιστριών.
Οι επιπτώσεις του καπνίσματος στη γονιμότητα , ακόμα και στις θεραπείες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, όπως η εξωσωματική γονιμοποίηση. γυναίκες καπνίστριες χρειάζονται υψηλότερες δόσεις φαρμάκων κατά τη διάρκεια της θεραπείας, λαμβάνεται μικρότερος αριθμός ωαρίων κατά την ωοληψία, έχουν χαμηλότερο ποσοστό γονιμοποίησης λόγω της ποιότητας των ωαρίων και επίσης χαμηλότερα ποσοστά επίτευξης εγκυμοσύνης σε σύγκριση με τους ασθενείς που υποβάλλονται σε εξωσωματική γονιμοποίηση και δεν καπνίζουν.
Το κάπνισμα επηρεάζει παραμέτρους του σπέρματος όπως, κινητικότητα, την μορφολογία και την συγκέντρωση σε σπερματοζωάρια μέσω του οξειδωτικού στρες βλάβης που προκαλείται στο DNA του σπέρματος. Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι η ανδρική γονιμότητα μπορεί να επηρεαστεί ακόμη και με την παρουσία φυσιολογικών παραμέτρων σπέρματος. Τα συστατικά του καπνού, όπως η νικοτίνη, το κάδμιο και το μονοξείδιο του άνθρακα έχουν συσχετιστεί με αυξημένο οξειδωτικό στρες των σπερματοζωαρίων. Επίσης, η άμεση τοξική βλάβη των όρχεων στους καπνιστές μπορεί να επηρεάσει την κανονική λειτουργία του άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-γονάδας, οδηγώντας σε διαταραχή της ενδοκρινικής λειτουργίας και της σπερματογένεσης στους όρχεις. Το κάπνισμα επηρεάζει την εκκριτική λειτουργία των κυττάρων Sertoli και Leydig στους όρχεις, προκαλώντας έτσι την εξασθενημένη ποιότητα σπέρματος που παρατηρείται στους καπνιστές. Επιπλέον, το κάπνισμα, ενεργητικό αλλά και παθητικό, αποδεδειγμένα μπορεί να προκαλέσει στυτική δυσλειτουργία. Τέλος, ο συνδυασμός του καπνίσματος και της κιρσοκήλης σχετίζεται με επίπτωση στο σπέρμα 10 φορές μεγαλύτερη από ό, τι παρατηρείται σε άντρες που έχουν κιρσοκήλη αλλά δεν καπνίζουν και πέντε φορές μεγαλύτερη επίπτωση στους άνδρες που καπνίζουν αλλά δεν είχαν κιρσοκήλη. Η κιρσοκήλη είναι η ανώμαλη διαστολή του φλεβικού πλέγματος κοντά στο άνω και το πλάγιο τμήμα του οσχέου. Είναι πολύ συχνή και παρατηρείται στο 15% περίπου του γενικού πληθυσμού στους άντρες καθώς και στο 40% περίπου των υπογόνιμων ανδρών.
Παρόλο που υπάρχει ανάγκη για περισσότερες μελέτες που θα βοηθήσουν στην κατανόηση σε βάθος των μηχανισμών με τους οποίους το κάπνισμα επηρεάζει την γονιμότητα ανδρών και γυναικών, κρίνεται σκόπιμο να ενθαρρύνουμε τα ζευγάρια να σταματήσουν το κάπνισμα πριν την έναρξη των προσπαθειών να επιτύχουν εγκυμοσύνη.
Ευχαριστούμε τον Χρήστο Παππά MD PhD MSc, Γυναικολόγο υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, www.christospappas.gr
