Η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη στο Harper's Bazaar: "Ακόμα και οι καλλιτεχνικές σου επιλογές είναι μια πολιτική πράξη"

Στη σκηνή της Στέγης από τις 20 Νοεμβρίου το φως θα είναι ψυχρό, οι οθόνες θα φωτίζουν πρόσωπα, τα τηλέφωνα θα χτυπούν, ένα ηλεκτρονικό ρολόι θα στέκει σαν σύμβολο της τραγικότητας. "Όλα διαδραματίζονται σε μια νύχτα εκλογών, στο γραφείο της προεκλογικής εκστρατείας του Οιδίποδα. Υπάρχει ένα ηλεκτρονικό ρολόι που μετράει αντίστροφα – μία ώρα και πενήντα λεπτά, όσο διαρκεί η παράσταση. Και όταν φτάνουμε στο μηδέν, έρχεται η ανακοίνωση των αποτελεσμάτων και η αποκάλυψη της αλήθειας. Το σοκ δύο ερωτευμένων ανθρώπων, του Οιδίποδα και της Ιοκάστης, που αντιλαμβάνονται την τραγική τους μοίρα και χάνουν τα πάντα". Η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη μιλά για την Ιοκάστη στον "Οιδίποδα" (τον ομώνυμο ρόλο ερμηνεύει ο Νίκος Κουρής) του Ρόμπερτ Άικ, μια γυναίκα που δεν είναι πια σκιά μύθου, αλλά έχει πάθος και πολιτική βαρύτητα. "Ο Οιδίποδας εδώ είναι υποψήφιος για το ανώτατο αξίωμα της χώρας – όχι βασιλιάς, αλλά πολιτικός. Ένας ιδανικός ηγέτης: έντιμος, διαφανής, βαθιά ερωτευμένος με τη γυναίκα του. Η Ιοκάστη που θα υποδυθώ εγώ είναι πολύ σύγχρονη: μορφωμένη, πολιτικά ενήλικη, μια "Πρώτη Κυρία” με ένα βαθύ μυστικό τραύμα. Ο Λάιος παρουσιάζεται ως κακοποιητής". Η τομή του σκηνοθέτη Ρόμπερτ Άικ αφορά τον Λάιο. "Η Ιοκάστη μιλάει με απέχθεια γι’ αυτόν, γιατί την είχε βιάσει σε ηλικία 13 χρονών. Και αμέσως έρχεται στο μυαλό μας η υπόθεση Επστάιν. Έκανα μεγάλη έρευνα, είδα τις μαρτυρίες των ίδιων των θυμάτων. Πάνω από πεντακόσια κορίτσια. Και πάντα να εμπλέκονται υψηλά ιστάμενα πρόσωπα. Εδώ λοιπόν ο Άικ ακουμπά με έναν τρομερό τρόπο το θέμα της παιδεραστίας, της συγκάλυψης, της διαφθοράς της εξουσίας". 

Η ίδια σταματά σε μια λεπτομέρεια που αποδεικνύεται καθοριστική: ο τίτλος. "Η Στέγη επέλεξε το όνομα Οιδίποδας και όχι Οιδίπους. Κι αυτό έχει σημασία. Το Οιδίπους έχει κάτι μνημειακό, σαν προτομή. Το Οιδίποδας σε φέρνει πιο κοντά στον σύγχρονο άνθρωπο. Μία συλλαβή αλλάζει ολόκληρη τη ματιά. Με αυτό το -δας δηλώνεται ότι το έργο θα μιλήσει για το παρόν". Η εναλλαγή ρόλων, η αναμέτρηση με τη σκληρότητα δεν της είναι άγνωστες. Το καλοκαίρι στην Επίδαυρο, στον "Οιδίποδα" του Γιάννη Χουβαρδά, ενσάρκωσε τον Κρέοντα. "Δεν έπαιξα έναν άνδρα" σπεύδει να διευκρινίσει. "Έπαιξα μια γυναίκα που υποδύεται τον άνδρα. Αυτό είναι πολύ διαφορετικό. Στο κοστούμι μου υπήρχαν θηλυκά στοιχεία: είχα μακριά μαλλιά, φορούσα ένα φόρεμα με παντελόνι και βαριές μπότες. Οι μπότες, τυχαία μεγαλύτερο νούμερο, μου άλλαξαν το βάδισμα και με βοήθησαν να βρω ένα άλλο βάρος. Ο Γιάννης Χουβαρδάς εμπνεύστηκε από το έθιμο των ορκισμένων παρθένων της Αλβανίας: γυναίκες που έδιναν όρκο ισόβιας παρθενίας για να αποκτήσουν ανδρικά δικαιώματα. Αυτό βέβαια δεν ήταν προνόμιο, αλλά καταδίκη. Δε γίνεται να πρέπει να αρνηθείς την ταυτότητά σου για να ζήσεις μια αξιοπρεπή ζωή. Αλλά στη σκηνή φάνηκε αυτή η ένταση: ο Κρέων ως ένα παράξενο πλάσμα που κινείται στις παρυφές της εξουσίας, ως άγγελος θανάτου που παρασύρει τους πάντες σε μια μαύρη δίνη". 

Δούλεψε, όπως πάντα, σκληρά, πέραν του μύθου, με προσωπική έρευνα. "Είδα κάποια ντοκιμαντέρ γι’ αυτές τις γυναίκες. Φυσιογνωμίες σκληρές, χαρακωμένες από τον ήλιο και τη ζωή. Γίνονται άνδρες. Είναι τρομερό να μην έχεις δικαίωμα στο φύλο σου, στον γάμο, στη μητρότητα. Είναι ενάντια στη φύση". Εκείνος ο Κρέων έγινε μορφή μιας παράδοξης ηγεσίας. Στη Στέγη η Ιοκάστη γίνεται η μελλοντική Πρώτη Κυρία ενός κράτους που θυμίζει τρομακτικά το δικό μας. Από το τέλος του χρόνου, όμως, θα έχουμε τη χαρά να τη δούμε και στην τηλεόραση, μέσα στο σπίτι μας, στην ΕΡΤ και στο ERTFLIX. "Θα είμαι στη "Μεγάλη χίμαιρα” του Καραγάτση, σε σκηνοθεσία Βαρδή Μαρινάκη". Ένα έργο γεμάτο πάθος, θάλασσα, ξενιτιά. Η ηρωίδα της, η Ρεΐζαινα, είναι από τις γυναίκες που κουβαλούν όλο το βάρος μιας κλειστής κοινωνίας, μαυροφορεμένη, αυστηρή, σκληρή και συγχρόνως βαθιά τρυφερή. "Είναι μια χήρα, μια κλασική Ελληνίδα μάνα που ζει σε μια κοινωνία νησιώτικη, με το άγχος της θάλασσας, των ναυαγίων, των θανάτων. Έχει δυο γιους που τους λατρεύει, τους έχει αναθρέψει με πολλές δυσκολίες και ξαφνικά έρχεται στο σπίτι μια ξένη νύφη. Δεν είναι θέμα προκατάληψης, είναι δύο εντελώς διαφορετικοί κόσμοι που δεν μπορούν να συνυπάρξουν: ο συντηρητισμός της Ρεΐζαινας από τη μια και η ελευθερία, ο ερωτισμός της Μαρίνας από την άλλη. Δυο γυναίκες που δεν έχουν να πουν τίποτα μεταξύ τους". Κι όμως, καθώς η τραγωδία κορυφώνεται, η στάση της αλλάζει. "Στην αρχή υπάρχει μίσος, αποστροφή, απόρριψη. Αλλά όταν βλέπει την οδύνη της Μαρίνας, η ψυχή της μαλακώνει. Και στο τέλος είναι αυτή που θα προσφερθεί να τη βοηθήσει. Νικάει πια η καλοσύνη, η ευγένεια. Μπορεί να το κάνει και για να μην πληγώσει τον γιο που της απέμεινε, αλλά, όπως και να ’χει, είναι μια μετάβαση στο φως, που την τονίσαμε σκηνοθετικά". Η Καρυοφυλλιά επισημαίνει ότι αυτή η ματιά ήταν επιλογή. "Θέλαμε να ξεφύγουμε από τα σεξιστικά κλισέ, να δούμε και το πρόσωπο της γυναικείας αλληλεγγύης. Είναι ωραίο να μη μένουμε μόνο στο σκοτάδι, αλλά να μιλάμε και για το φως". 

Και στον κινηματογράφο: "Θα παίξω στο "Σουέλ” του εξαιρετικού σκηνοθέτη Αλέξανδρου Βούλγαρη, βασισμένο στο ομώνυμο βιβλίο της Ιωάννας Καρυστιάνη. Κι εδώ έχουμε μια ναυτική ιστορία, την ψυχική περιπέτεια ενός γερασμένου τυφλού καπετάνιου, που η αγάπη του για τη θάλασσα τον έχει αποκόψει από την οικογένειά του και τον έρωτα της ζωής του. Περιμένω τα γυρίσματα, που κάποια θα γίνουν και σε ένα ασιατικό λιμάνι, με χαρά και ανυπομονησία". Ήδη όμως έχει ξεκινήσει η διεθνής καριέρα μιας ταινίας που γύρισε στο Βερολίνο και αγαπά βαθιά. "Πριν από δύο χρόνια πήρα μέρος στην ταινία της Νάνσυς Μπινιαδάκη "Μαϊσούν” ("Maysoon”). Είναι το όνομα της πρωταγωνίστριας, μιας Αιγύπτιας ακτιβίστριας της Αραβικής Άνοιξης, που καταζητείται στη χώρα της και βρίσκει καταφύγιο στη Γερμανία. Εκεί ζει με τον Γερμανό σύντροφό της και τα δύο παιδιά τους, μέχρι που εκείνος την εγκαταλείπει για μια άλλη γυναίκα και μένει μόνη, χωρίς δουλειά, χωρίς οικογένεια, χωρίς διαβατήριο, μιας και η Πρεσβεία της Αιγύπτου αρνείται να της το ανανεώσει. Εγώ έπαιξα μια Ελληνίδα, γεννημένη στην Αλεξάνδρεια, που ήρθε στην Ελλάδα και στη συνέχεια έφυγε ως μετανάστρια στη Γερμανία. Είναι μια γυναίκα που έχει περάσει κι αυτή πολλές δυσκολίες, έκανε παιδιά, χώρισε και τώρα έχει ένα beauty salon, όπου κάνει χαλάουα, χένα κ.λπ. Έμαθα στ’ αλήθεια να τα κάνω όλα αυτά και μάλιστα είχα και έναν ολόκληρο μονόλογο στα γερμανικά σχεδιάζοντας, παράλληλα, με χένα στα χέρια της Μαϊσούν. Ήταν καταπληκτική εμπειρία να δω πώς δουλεύουν στη Γερμανία – όλα ήταν πολύ οργανωμένα. Και ο ρόλος μου είχε και κάτι βαθιά προσωπικό: είναι μια γυναίκα με κοινές ρίζες με τη Μαϊσούν και γίνεται μητρική φιγούρα για εκείνη. Ένιωσα ότι μοιράζομαι μαζί της το ίδιο βάρος της ξενιτιάς, της μοναξιάς και της ανάγκης για επιβίωση". 

Πριν από όλα αυτά υπήρχε ένα χωριό στον Έβρο. "Ήταν μια κοινωνία αγροτική. Έζησα σε ένα χωριό μέσα στη φύση, με πανέμορφες εποχές, τις κατάλευκες χειμωνιάτικες εικόνες που λάτρευα, τα πανηγύρια του καλοκαιριού, τα γλέντια, τους χορούς". Όταν μάζευαν τα ηλιοτρόπια ή τα καλαμπόκια, έστρωναν στις αυλές πολύχρωμα κιλίμια και δούλευαν όλοι μαζί με γέλια και τραγούδια. Στα γεύματα οι οικογένειες κάθονταν στο πάτωμα, στις μαξιλάρες γύρω από τους σοφράδες, με μια μεγάλη γαβάθα στη μέση. "Όλοι τρώγαμε από το ίδιο πιάτο. Ήταν το μαζί. Η χαρά του μοιράσματος". 

Το καφενείο του πατέρα της στην πλατεία λεγόταν "Η ομόνοια". "Διάβαζα τα μαθήματά μου σε ένα τραπεζάκι στη γωνία, με τη λάμπα λουξ, "μες σε καπνούς και σε βρισιές”. Εκεί έβλεπα και σινεμά, μία φορά τον μήνα, με ένα βαν που έφερνε κινητό κινηματογράφο. Και άκουγα στο ραδιόφωνο θέατρο: Παξινού, Μινωτή, Χατζηαργύρη. Οι φωνές τους ήταν μαγικές. Μου φανέρωναν έναν κόσμο παράξενο και γοητευτικό". Το κάλεσμα ήρθε και από πιο κοντά: "Η δασκάλα μου, η κυρία Μαργαρίτα, είχε δει κάτι σ’ εμένα. Μου έδινε απαγγελίες και πρωταγωνιστικούς ρόλους στις σχολικές παραστάσεις. Θυμάμαι ακόμα απέξω όλο το ποίημα "Του νεκρού αδελφού”. Από τα οκτώ μου ήξερα ότι θέλω να γίνω ηθοποιός". Σπούδασε στο Πολυτεχνείο, πέρασε στο Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών, αλλά "δυο καρπούζια στην ίδια μασχάλη δε χωράνε. Μετά το τέλος της Δραματικής Σχολής επέλεξα να σταματήσω το Πολυτεχνείο. Και οι γονείς μου δεν αντέδρασαν. Ήταν απλοί άνθρωποι, από χωριό, αλλά με πολύ ανοιχτό μυαλό. Με αγαπούσαν και με εμπιστεύονταν. Ήμουν πολύ τυχερή". Η μεγάλη δημοσιότητα ήρθε με τα "Βαμμένα κόκκινα μαλλιά", για την ακρίβεια, με τον "Κίτρινο φάκελο" που προηγήθηκε. Η σκληρή τύχη του σπουδαίου θεατρικού ηθοποιού, να πρέπει να εμφανιστεί στην τηλεόραση για να γίνει διάσημος. "Κόλλησε πάνω μου ο τίτλος της μοιραίας γυναίκας" παραδέχεται όταν τη ρωτάω. "Εγώ τη Μάρθα την έβλεπα ως μια δυστυχισμένη γυναίκα, ερωτευμένη με έναν άνθρωπο που ανήκε σε άλλη πολιτική παράταξη και που η ένωσή τους ήταν απαγορευμένη. Δεν ήταν femme fatale. Αλλά τα media προτιμούσαν να την παρουσιάζουν έτσι". Η ίδια το αντιμετώπισε με ψυχραιμία. "Ζούσα συμφιλιωμένη με τον εαυτό μου, το σώμα μου, το πρόσωπό μου. Η εποχή μας μας είχε δώσει μια ελευθερία ερωτική, σεξουαλική. Εμένα όμως αυτό που με ενδιέφερε πάντα ήταν η ανθρώπινη περιπέτεια και ο βαθύτερος ψυχισμός των ρόλων μου". Οι επιλογές της είχαν κόστος. "Τα "όχι” που έχω πει είναι πολύ περισσότερα από τα "ναι”. Δε θα μπορούσα να κοιμηθώ το βράδυ αν συμμετείχα σε κάτι ευτελές ή κοινωνικά επικίνδυνο. Γιατί ακόμα και οι καλλιτεχνικές σου επιλογές είναι μια πολιτική πράξη. Δεν κάνεις απλώς θέαμα, διαμορφώνεις συνειδήσεις. Προτιμώ να στερηθώ παρά να προδώσω αυτά που πιστεύω". Στην κρίση έφτασε να δανείζεται από φίλους. "Όχι μόνο εγώ, πολλοί συνάδελφοι. Οι αμοιβές στο ποιοτικό θέατρο είναι μικρές. Κι όμως, προτίμησα να μην μπω σε καθημερινά σίριαλ. Δεν ήθελα να μετέχω σε αυτό το παιχνίδι. Προτιμούσα να μείνω πιστή στις αξίες μου". Τη ρωτώ αν έχει την ανάγκη να αγαπά και να δικαιολογεί τις ηρωίδες της. "Είναι απόρροια του χαρακτήρα και της προσωπικότητάς μου. Επειδή θέλω να βαδίζω στην πλευρά του φωτός, να στηρίζω τη ζωή μου στον σεβασμό απέναντι στον άλλο, στα ανθρώπινα δικαιώματα, στο καλό. Έτσι κι αλλιώς, η σύγχρονη κοινωνία είναι γεμάτη αρνητικά πράγματα: πόλεμοι, βία, πολιτική κατάσταση, επιθετικότητα στα social media. Εγώ θέλω να προσεγγίζω τους ανθρώπους και τις καταστάσεις μέσα από το πρίσμα της ευγένειας, της καλοσύνης και της κατανόησης". Η Μάγια Λυμπεροπούλου υπήρξε καθοριστική. "Πάντα με ακολουθούσε η φράση της "Το θέατρο είναι γένους πληθυντικού”. Έβλεπε και ποδόσφαιρο, φανατικά. Έλεγε: "Δεν έχει σημασία ο παίκτης που θα κάνει σόου για τις κερκίδες. Σημασία έχει σε ποιον θα στείλει την μπάλα για να μπει το γκολ. Έτσι είναι και το θέατρο. Ομαδικό άθλημα”". Η ίδια επιμένει: "Με εκνευρίζει τρομερά η περιρρέουσα άποψη περί του ναρκισσισμού των ηθοποιών. Αυτές είναι απαρχαιωμένες αντιλήψεις. Ο αληθινός καλλιτέχνης δεν αναλώνεται σε τέτοια. Σημασία έχει η επικοινωνία και το μοίρασμα με το κοινό και τους συναδέλφους μέσα από την τέχνη για τη ζωή". Και το όνομά της, που τόσο μας μπερδεύει ακόμη ορθογραφικά; "Το όνομά μου το ακολουθούσε πάντα μια παρεξήγηση" λέει γελώντας. "Πολλοί νομίζουν ότι έχει να κάνει με το όπλο, το καριοφίλι. Στην πραγματικότητα, προέρχεται από το καρυόφυλλο, το γνωστό και ως γαρίφαλο ή μοσχοκάρφι. Είναι ένα όνομα απολύτως συνηθισμένο στα μέρη μου, ένα όνομα που είχαν πολλές γυναίκες εκεί πάνω. Το πήρα από τη γιαγιά μου, τη μητέρα του πατέρα μου". 

Από τον σοφρά και τις λάμπες πετρελαίου στη Δόξα Διδυμοτείχου ως την Ιοκάστη της Στέγης, από τη φωνή της Παξινού στο ραδιόφωνο ως τις παραστάσεις στην Επίδαυρο, η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη παραμένει αμετακίνητη σε μία αρχή: "Η αξία είναι να μοιράζεσαι. Το θέατρο είναι γένους πληθυντικού. Θέλω να βαδίζω στην πλευρά του φωτός". 

Φωτογραφίες: George Katsanakis (@georgekatsanakis) /(10AM). Styling: Ειρήνη Αναστασιάδη (@ireneanastasiadi). Μακιγιάζ-Μαλλιά: Μάρκελλος Σιβόγλου (@marcello.siv).  

Από το τεύχος Οκτωβρίου του Harper's Bazaar που κυκλοφορεί στις 21 Σεπτεμβρίου μαζί με το Βήμα της Κυριακής.