Στιγμιότυπα από το φωτισμένο διαφορετικά λιμάνι του St. Tropez, την ανόθευτη ομορφιά της φύσης που δεν έχει δεχτεί την παρέμβαση του ανθρώπου, σπίτια – εξοχικά ή μόνιμα – τοποθετημένα αρμονικά στην επιφάνεια ενός περιβάλλοντος που ανθίζει, μία γυναίκα που ατενίζει καρτερικά τον βίο και το μέλλον της, σκηνές αθεράπευτα ρομαντικές από την Προβηγκία, ένας άνδρας ελεύθερος μετά το αναζωογονητικό του μπάνιο, μία νεαρή εργαζόμενη που μεταφέρει τα μπουγαδιασμένα ρούχα σε ένα κατάφυτο μονοπάτι, άνθρωποι – νεαροί και μεγαλύτεροι – λουσμένοι από εκείνο το φως που μόνο η Μεσόγειος διαθέτει.
Θα μπορούσαν να αποτελούν φωτογραφικές λήψεις ενωμένες σαν ένας άλλος μίτος στο ντουλάπι των αναμνήσεων. Είναι, όμως, πίνακες ζωγραφικής. Μικρές στατικές ιστορίες που αφηγούνται οι πίνακες σπουδαίων νεοϊμπρεσιονιστών ζωγράφων από τις 10 Ιανουαρίου στο Μουσείο του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή στο Παγκράτι. Για πρώτη φορά, στην Ελλάδα – μία σύντομης διαρκείας μικρού μεγέθους απόπειρα είχε συμβεί κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '80 -, εμβληματικοί εκπρόσωποι ενός κινήματος που πολύ ταιριάζει στο μεσογειακό μας ταμπεραμέντο και στη φύση της ψυχοσύνθεσης μας συναντώνται σε μία οργανωμένη έκθεση.
Έργα – αυστηρά επιλεγμένα για την επίτευξη εικαστικής πληρότητας και ισορροπίας – κυρίως των Henri-Edmond Cross, Maximilien Luce, Théo van Rysselberghe, Henri Manguin και Louis Valtat προσδοκούν τη συνάντηση τους με το αθηναϊκό κοινό μέσα από μία έκθεση, η οποία χρειάστηκε σκληρή προετοιμασία για να πραγματοποιηθεί. Έρευνα, γνώση, μελέτη, αναζήτηση και συνεργασία. Πράγματι, προκειμένου να γεννηθεί η συγκεκριμένη έκθεση το Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή συνεργάστηκε με σημαντικά μουσεία και φορείς της Ευρώπης όπως, μεταξύ άλλων, Musée d’Orsay, National Gallery του Λονδίνου, Centre Pompidou, Musée des Beaux-Arts de Besançon, Musée de l’Annonciade, Musée de Grenoble, Musée national d’archéologie, d’histoire et d’art – Luxembourg και Musée des Arts Décoratifs καθώς και Ευρωπαίους ιδιώτες συλλέκτες.
Οι δημιουργοί των πρωταγωνιστικών έργων ασπάζονται τη μεσογειακή τους ταυτότητα. Είναι ρωμαλέοι, αλύγιστοι, τρυφεροί, γοητευτικοί, αιώνιοι εραστές των καθαρών χρωμάτων και μίας παλέτας τρυφερής μα συνάμα διεισδυτικής, αέναοι θαυμαστές του Seurat – ο οποίος εκλείπει από τη συλλογή, αλλά δεν παραλείπεται. Είναι η έμπνευσή (τους). Πώς αλλιώς θα μπορούσε να χαρακτηρίσει κανείς τον άνθρωπο που σωματοποίησε του πνεύμα του νεοϊμπρεσιονισμού μέσα από τα έργα του;
Όσον αφορά τον όρο του νεοϊμπρεσιονισμού, η ετυμολογική του σύνθεση φέρει την υπόγραφη ενός ανθρώπου με σημαντικό ονοματεπώνυμο. Ο όρος προτάθηκε αρχικά από τον Γάλλο κριτικό τέχνης Félix Fénéon, ο οποίος θέλησε να κάνει τον συσχετισμό με το κίνημα του ιμπρεσιονισμού τονίζοντας παράλληλα, με το πρόθεμα "νέο-", τους διαχωρισμούς ανάμεσα στις δύο τάσεις. Ο όρος επικράτησε έναντι του χαρακτηρισμού division - "διαίρεση" ή "ντιβιζιονισμός" - που υπερασπιζόταν ο Signac, όπως και έναντι του όρου "πουαντιγισμός", που άρχισε σταδιακά να εμφανίζεται στις εφημερίδες, αλλά κρίθηκε ακατάλληλος από τους καλλιτέχνες του κινήματος καθώς περιέγραφε αποκλειστικά τη διαδικασία - ο συγκεκριμένος όρος ωστόσο χρησιμοποιείται ευρέως μέχρι και σήμερα.
Επιμελήτριες της έκθεσης είναι η Marina Ferretti Bocquillon, Επίτιμη Επιστημονική Διευθύντρια του Μουσείου Ιμπρεσιονισμού του Ζιβερνύ (Musée des impressionnismes Giverny) και η Μαρία-Κουτσομάλλη Moreau, Υπεύθυνη Συλλογής του Ιδρύματος Β&Ε Γουλανδρή.
Η ιστορία της μεσογειακής "Αναγέννησης"
Το ημερολόγιο έγραφε 1883, όταν ο Crocs ανακαλύπτει τη γοητεία των μεσογειακών ακτών. Αναζητώντας κάποιο απομονωμένο μέρος που να έχει δραπετεύσει από την επέλαση της βιομηχανίας και του τουρισμού, το 1891 εγκαθίσταται στο Καμπασόν, κοντά στο Λαβαντού, και κατόπιν οριστικά στο Σαιν-Κλαιρ. Το 1892 τον ακολουθεί ο Signac, ο οποίος ονειρεύεται να ζει μακριά από το Παρίσι για μέρος του χρόνου και διαλέγει το Σαιν-Τροπέ, ένα μικρό λιμάνι ψαράδων εκείνη την περίοδο, που δεν απέχει πολύ από το Σαιν-Κλαιρ. Τόση είναι η μαγεία που ασκεί στους δύο ζωγράφους εκείνη η προφυλαγμένη ακόμη φύση, ώστε δεν αργούν να πείσουν τους φίλους τους Luce και van Rysselberghe να τους ακολουθήσουν στις θερινές διαμονές τους, οι οποίες θα τους προσφέρουν έμπνευση και ανάπαυση.
Τα έργα εκείνης της πρώτης μεσογειακής περιόδου αποκαλύπτουν μία ομάδα καλλιτεχνών έτοιμη να συνεχίσει τη νεοϊμπρεσιονιστική περιπέτεια, παρά τις δυσκολίες και τις επικρίσεις. Με τον τρόπο του ο καθένας, απομακρύνονται βαθμιαία από τη διδασκαλία του Seurat και αφήνουν να εκδηλωθεί ορμητικά πάνω στον καμβά μια ζωγραφική όλο και πιο υποκειμενική. Έτσι, επιτρέπουν στην ντιβιζιονιστική τεχνική να απαλλαγεί από την κατεξοχήν άκαμπτη πλευρά της και να ξεδιπλωθεί με πρωτοφανές σφρίγος.
Ελευθερώνοντας το χρώμα
Στην επαφή με τον ήλιο της Μεσογείου, πότε ευεργετικό πότε ανελέητο, οι Signac, Van Rysselberghe, Cross και Luce εμβαθύνουν στις εικαστικές αναζητήσεις τους, προσανατολίζοντας το νεοϊμπρεσιονιστικό κίνημα σε μια ζωγραφική με περισσότερα χρώματα και περισσότερες αντιθέσεις. Η τελεία μεγαλώνει, σε ορισμένες περιπτώσεις γίνεται ψηφίδα και αλλάζει πιο ελεύθερα. Ο Cross και ο Luce δεν διστάζουν να μεταφέρουν αυτή την εξέλιξη στην ανθρώπινη φιγούρα, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο αλληγορικές σκηνές που δεν αργούν να γοητεύσουν πολλούς νέους καλλιτέχνες, μεταξύ των οποίων και τον Matisse.
Η ανακάλυψη των ακτών της Μεσογείου συνεχίζεται με τον ίδιο ενθουσιασμό: Τουλόν, Μασσαλία, Αντίμπ, Βενετία, Κωνσταντινούπολη. Τις πιο χαρακτηριστικές μαρτυρίες της διαρκώς ανανεούμενης έλξης για τον νότο, που καθίσταται ο ιδανικός τόπος για τις μέλλουσες πρωτοπορίες, μας τις δίνει ο Signac. Αλλά η ίδια εκείνη περίοδος σημαδεύεται επίσης από την προοδευτική αποστασιοποίηση των Luce και van Rysselberghe από την ντιβιζιονιστική τεχνική.
Η έλξη προς την ακουαρέλα
Εκείνος που ενθαρρύνει τον Signac να ασχοληθεί με την ακουαρέλα, ήδη από το 1888, είναι ο Pissarro. Θα πρέπει ωστόσο να περιμένει μέχρι το 1892 και την άφιξή του στο Σαιν-Τροπέ για να της αφιερωθεί με πραγματικό ζήλο και ενθουσιασμό. Ο Signac αναδεικνύεται πλέον σε κορυφαίο υδατογράφο, ικανό να απαθανατίζει με σπάνιο ταλέντο τις ομορφιές της στιγμής, στις οποίες έδιναν μεγάλη σημασία οι ιμπρεσιονιστές. Πολύ σύντομα οι ακουαρέλες του, που επέμενε να τις εκθέτει μαζί με τους πίνακές του, προσελκύουν τους λάτρεις της ζωγραφικής. Επιπλέον, η τεχνική της ακουαρέλας τού προσφέρει τη δυνατότητα να ταξιδεύει με ελαφρύτερο εξοπλισμό και να πολλαπλασιάζει τις σπουδές. Επιστρέφοντας στη La Hune, το καταφύγιό του στο Σαιν-Τροπέ από το 1895 και μετά, φιλοτεχνεί τους πίνακες που του εμπνέουν εκείνες οι σπουδές.
Ο Cross θα ανακαλύψει τα θέλγητρα της ακουαρέλας στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα. Χρησιμοποιεί μια "πτυχωτή" πινελιά πολύ διαφορετική από αυτή που εφαρμόζει στους πίνακές του, εκφράζοντας με αυτόν τον τρόπο μια καινούρια ελευθερία, απαλλαγμένη από τους τεχνικούς καταναγκασμούς του ντιβιζιονισμού.
Διάλογος με τους φωβιστές
Το 1905 ο κριτικός Louis Vauxcelles γράφει για τον γαλλικό νότο: "Τράβηξαν όλοι προς τα εκεί, σαν σμάρι αποδημητικών πουλιών. […] μια μικρή γενναία αποικία ζωγράφων που ζωγράφιζαν και συνδιαλέγονταν σ’ εκείνο το μαγευτικό μέρος". Κυρίως χάρη στους μεγαλύτερούς τους Signac, Van Rysselberghe, Cross και Luce, οι Matisse, Manguin και Valtat θα ανακαλύψουν με τη σειρά τους τη Μεσόγειο. Πριν από την Κολιούρ –που οι Matisse και André Derain θα μετατρέψουν σε λίκνο του μοντερνισμού– το Σαιν-Τροπέ, η Καβαλιέρ, το Σαιν-Κλαιρ και το Αγκαί γίνονται τα πεδία πειραματισμού των μελλοντικών φωβιστών.
Στην επαφή μαζί τους, οι νεοϊμπρεσιονιστές τούς προσφέρουν γενναιόδωρα την ωριμότητά τους ως καταξιωμένων καλλιτεχνών, χωρίς να ακολουθούν αναγκαστικά τις τολμηρές προσεγγίσεις των νεοτέρων τους. Άλλωστε, ο Signac θα απευθυνθεί προς αυτούς με λόγια αποκαλυπτικά για την ουσιαστική επιρροή του Νεοϊμπρεσιονισμού στη μοντέρνα τέχνη: "Αυτός ο θριαμβευτής κολορίστας δεν έχει παρά να εμφανιστεί: του έχουμε έτοιμη την παλέτα του".
Πληροφορίες έκθεσης
Επιμέλεια
Marina Ferretti Bocquillon, Επίτιμη Επιστημονική Διευθύντρια του Musée des impressionnismes Giverny
Μαρία Κουτσομάλλη-Moreau, Υπεύθυνη Συλλογής Ιδρύματος Β&Ε Γουλανδρή
Διάρκεια: 10 Ιανουαρίου - 7 Απριλίου 2024
Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα, Τετάρτη, Πέμπτη, Σάββατο & Κυριακή: 10.00-18.00, Παρασκευή: 10.00-20.00, Τρίτη κλειστά
Διαβάστε Επίσης
