Η Τέχνη είναι η βάση της Παιδείας, όπως έχει τονιστεί επανειλημμένα από παιδαγωγούς και καλλιτέχνες. Την ίδια στιγμή που στη Νέα Ζηλανδία δίνονται 4 εκατομμύρια για τις τέχνες στα σχολεία (η πρωθυπουργός Jacinda Ardern συνεχίζει να αποδεικνύει ότι προτεραιότητά της είναι ο άνθρωπος) στην Ελλάδα η τέχνη εξοβελίζεται από το Λύκειο (τα καλλιτεχνικά μαθήματα καταργούνται από το Λύκειο, ενώ στο Γυμνάσιο δεν έχει επέλθει κάποια αλλαγή) και γίνεται - και με το νόμο πλέον - προνόμιο των λίγων. Ποιες είναι άραγε οι προτεραιότητες του ελληνικού σχολείου σήμερα; Να νεκρώσει τη φαντασία για αρχή.
Το ζήτημα των καλλιτεχνικών στα σχολεία εγείρει ένα ακόμα πιο σημαντικό θέμα: πόσο σέβονται οι πολιτικοί φορείς τις τέχνες και τι χώρο/χρόνο/χρήμα διαθέτουν γι' αυτές. Από το δημιουργικό παιχνίδι των νηπίων, στη μουσική και τη ζωγραφική των εφήβων μέχρι το μάθημα του Σχεδίου που απαιτείται για συγκεκριμένες σχολές, τα καλλιτεχνικά είναι σημαντικά για κάθε τάξη και ηλικία. Είναι τόσο σημαντικά, που αντί να δίνονται ώρες σε παρωχημένες θρησκευτικές ιστορίες (θα μπορούσε εναλλακτικά να υπάρχει μια επιλογή αντικειμενικής μελέτης των θρησκειών) θα έπρεπε να αποτελούν βασικό κομμάτι του εκπαιδευτικού συστήματος. Ακόμα κι αν σε πολλά σχολεία, θεωρούνταν "η ώρα του παιδιού", το αποτέλεσμα δεν είναι να κοπούν μαθήματα αλλά να ενισχυθούν. Μόνο τότε θα μπορούμε να μιλάμε για καλλιέργεια δεξιοτήτων και πνεύματος, για γέννηση ταλέντων, για ενσυναίσθηση, για έκφραση συναισθημάτων και ό,τι θετικό συνεπάγεται με την τέχνη στην παιδεία.
Η Νατάσα Μερκούρη, φιλόλογος και υπεύθυνη μαθητικού θεατρικού ομίλου και οι εικαστικοί Κωνσταντίνος Πάτσιος και Καλλιόπη Σταματάρη παραθέτουν με τη σειρά τους τις απόψεις τους για τη σημασία των καλλιτεχνικών στην εκπαίδευση.
Μια κάποια ατζέντα
Την εβδομάδα από τις 25-31 Μαΐου 2020 γιορτάστηκε η Παγκόσμια Εβδομάδα Τεχνών στην Εκπαίδευση, μια πρωτοβουλία της Unesco και του World Alliance for Arts Education. Στο διαφημιστικό βίντεο Why Arts Education matters διαβάζουμε "We all have an artistic soul". Ας ξεκινήσουμε από κει.
Δεν είμαστε όλοι καλλιτέχνες, αλλά γεννιόμαστε δημιουργοί. Η παιδεία και ό,τι μας διαμορφώνει στόχο έχει να φέρει τη δημιουργικότητα στο προσκήνιο της ζωής. Τη δημιουργικότητα, όμως, όπως επισημαίνει ο Ken Robinson, που συνεργάζεται με τη νοημοσύνη, που δεν περιορίζεται στις τέχνες αλλά τέμνει εγκάρσια όλο το εκπαιδευτικό πρόγραμμα μιας χώρας, που θέτει σε εφαρμογή τη φαντασία ώστε να οδηγεί στη δράση και στην υπηρεσία του κοινού καλού. Το πιο πρόσφορο περιβάλλον είναι η καλλιτεχνική παιδεία.
Το 2010 στο Παγκόσμιο Συνέδριο στη Σεούλ συνοψίστηκαν οι αρχές και οι δράσεις για την ενίσχυση και εδραίωση των Τεχνών στην Εκπαίδευση (Seoul Agenda). Δέκα χρόνια μετά ξεκινά, εν μέσω καραντίνας, συζήτηση για την εφαρμογή της Ατζέντας. Οι διαφορές μεταξύ ηπείρων είναι τεράστιες σε ό,τι αφορά την πρόσβαση των μαθητών στην καλλιτεχνική παιδεία, κυρίως στο δημόσιο σχολείο, και οφείλονται σε διαφορετικούς λόγους. Προέχει η ακαδημαϊκή αριστεία, οι τέχνες είναι πολυτέλεια, υπάρχει έλλειμμα στη χρηματοδότηση κ.λπ. Το αίτημα διεθνώς παραμένει ο εκδημοκρατισμός της εκπαίδευσης γενικά, η άμεση και ελεύθερη πρόσβαση στις τέχνες για όλους τους μαθητές ειδικά.
Είναι ένας αγώνας που πρέπει να συνεχιστεί, γιατί οι τέχνες δεν είναι για τους λίγους. Όλα τα παιδιά έχουν δικαίωμα συμμετοχής στην πολιτιστική και καλλιτεχνική ζωή βάσει της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Στην Ελλάδα, όμως, άλλη ατζέντα ισχύει. Ο διεθνής διάλογος δεν είναι έχει ιδιαίτερη βαρύτητα. Στα καθ’ ημάς, απλώς δεν ήταν δημοφιλές μάθημα. Όποιος επιθυμεί ας ασχοληθεί ιδιωτικά και επί πληρωμή. Θα καταλάβετε τι ακριβώς εξοβελίζεται από το Λύκειο στη χώρα μας αν δείτε το βίντεο της Παγκόσμιας Εβδομάδας. Καλή μας δύναμη.
Νατάσα Μερκούρη, φιλόλογος, υπεύθυνη μαθητικού θεατρικού ομίλου
Το σχολείο ή είναι φορέας πολιτισμού ή δεν είναι σχολείο
Δεν είναι απλώς ένας χώρος απόκτησης στοιχειωδών δεξιοτήτων ώστε ο νέος να πορευτεί αργότερα στην αγορά εργασίας. Είναι ο τελευταίος δημόσιος χώρος που διακόπτει ένα συνεχές θεσμοθετημένης ευτέλειας της κάθε είδους οθόνης.
Καταστατική του συνθήκη είναι να μεταβιβάζει στους νέους τις αξίες, τις αφηγήσεις και τους κώδικες που δημιούργησαν και συγκροτούν τον πολιτισμό μας, και των οποίων η καθολική μορφωτική αξία και η δυνατότητα να κινητοποιούν τη σκέψη και να διαπλάθουν το ήθος είναι υπεράνω πάσης κριτικής δοκιμασίας.
Το σχολείο οφείλει να λυτρώνει τον μαθητή από την περιρρέουσα υποκουλτούρα, να τον μεταφέρει στον κόσμο των ιδεών, να τον οικειώνει με τις μεγάλες σκιές του παρελθόντος και να τον οδηγεί να συνομιλήσει με τους μεγάλους νεκρούς. Μόνο με αυτή την απόσταση από το παρόν θα μπορέσει ο μαθητής να κρίνει το παρόν, αλλά και να πορευτεί στο μέλλον και να το σχηματοποιήσει.
Οι ισχυρισμοί των ιθυνόντων περί "χαμηλής συμμετοχής" και "σποραδικότητας στη διδασκαλία" είναι τουλάχιστον φαιδροί. Η ευθύνη της επιλογής του τι αξίζει να αποτελεί μέρος του Αναλυτικού Προγράμματος Σπουδών τους βαραίνει αποκλειστικά. Η κατάργηση των Εικαστικών και της Μουσικής συρρικνώνει και φτωχαίνει την εκπαιδευτική μας ιστορία και καταδικάζει τις λυκειακές τάξεις να παράγουν αποφοίτους πολιτισμικώς υστερούντες, που δεν τους αφορά ο πλούτος που αποθησαυρίζεται στα μουσεία του κόσμου, ούτε μπορούν να συλλάβουν το μεγαλείο των συνθέσεων του Μπαχ.
Κωνσταντίνος Πάτσιος, Εικαστικός
Άλλο διασκεδαστές κι άλλο καλλιτέχνες
"Το Ελληνικό κράτος από παλιά θεωρούσε τους πραγματικούς καλλιτέχνες του σαν βάρος και υπήρξε πολλές φορές αμήχανο στην αντιμετώπιση τους . Φυσικά, πάντα μπερδεύει τους διασκεδαστές με τους καλλιτέχνες.Έτσι που, σαν στο δρόμο συναντά ένας κρατικός εκπρόσωπος κάποιον επιφανή ζωγράφο η μουσικό, αυτόματα σκάει χαμόγελο που λένε, σαν να έχει μπροστά του κάποιον γνωστό κωμικό της επιθεωρήσεως. Γιατί η απαιδευσία του και η προσπάθεια αναρρίχησης στις "θέσεις", τον κατασκεύασαν να βλέπει ότι δεν του μοιάζει, απλοϊκά, με θλιβερή αφέλεια, τον ποιητή σαν στιχοπλόκο και τον συνθέτη σαν κατασκευαστή μελωδιών που συνοδεύουν το σε ταβέρνες δείπνο του. Και φυσικά, στις κρίσιμες πολιτικές στιγμές το κράτος γίνεται εχθρικό, στους καλλιτέχνες ιδιαίτερα εχθρικότερο, όταν τυχαίνει αυτοί να είναι αντίθετοι με την πολιτική κατάσταση που επικρατεί. Δεν έχει αλλάξει τίποτα στη νοοτροπία των κρατούντων. Το ελληνικό κράτος δέχεται μόνον ότι το υπηρετεί και το κολακεύει. Υπήρξε πάντοτε αντιπνευμονικό και εξακολουθεί να είναι" - Μάνος Χατζιδάκις
Η Τέχνη δεν είναι πολυτέλεια αλλά ανάγκη. Είναι η βάση της Παιδείας και προάγει τον Πολιτισμό. Η διδασκαλία της είναι πολύτιμη.
Καλλιόπη Σταματάρη, Εικαστικός
