Η πρωτεύουσα του Αφγανιστάν πέρασε στον έλεγχο των Ταλιμπάν. Πέρα από τις εικόνες χάους που μεταδίδονται τα τελευταία 24ωρα από την Καμπούλ, με τους κατοίκους της να αναζητούν μέσα σε πανικό διόδους διαφυγής από τη χώρα, η είδηση της επανόδου των Ταλιμπάν στην εξουσία συνοδεύεται από άρθρα που προσπαθούν να καταγράψουν τα συναισθήματα και τις ανησυχίες για μία ακόμα δυσάρεστη πτυχή της νέας πραγματικότητας: τι θα απογίνουν οι γυναίκες και τα κορίτσια του Αφγανιστάν;
Οι Αφγανές γνωρίζουν καλά, και με τον πιο σκληρό τρόπο, τι σημαίνει "διακυβέρνηση Ταλιμπάν". Τα τελευταία 20 χρόνια, μετά την εκδίωξη του ακραίου θεοκρατικού καθεστώτος από την εξουσία το 2001, τα γυναικεία δικαιώματα άρχισαν να αποκαθίστανται σταδιακά στην πολύπαθη χώρα της κεντρικής Ασίας. Τώρα, αυτό που μοιάζει σίγουρο χωρίς να έχει δηλωθεί πουθενά η παραμικρή αμφιβολία, και αποτυπώνεται στις κραυγές αγωνίας των γυναικών του, είναι ότι "θα πάψουν να έχουν δικαιώματα". Τα θεμελιώδη.
Τα γυναικεία δικαιώματα μετά την ανεξαρτησία
Οι γυναίκες στο Αφγανιστάν δεν έζησαν πάντα κρυμμένες πίσω από μία μπούργκα. Όχι, τουλάχιστον όσες δεν το θέλησαν. Ήταν στη διάρκεια της βασιλείας του Αμανουλάχ Χαν (1919 -1929), λίγο μετά την ανεξαρτησία της χώρας από τη Μεγάλη Βρετανία (1919) που οι Αφγανές κλήθηκαν να απολαύσουν τις πρώτες ελευθερίες τους. Ο Αμανουλάχ επιχείρησε να εκμοντερνίσει τη χώρα ιδρύοντας τα πρώτα μεικτά σχολεία για αγόρια και κορίτσια, ενθαρρύνοντας την εκπαίδευση των θηλεών. Ήταν, επίσης, αυτός που προώθησε τον δυτικό τρόπο ντυσίματος, προτρέποντας τις γυναίκες να εγκαταλείψουν τις χιτζάμπ, και με νόμο του 1921 κατήργησε τους υποχρωτικούς γάμους, τους γάμους με ανηλίκους, ενώ περιόρισε και την πολυγαμία. Στην ίδια κατεύθυνση εργάστηκε και η σύζυγός του, Βασίλισσα Σοράγια, η οποία ίδρυσε το πρώτο γυναικείο περιοδικό στη χώρα, την πρώτη γυναικεία μη κερδοσκοπική οργάνωση, σχολεία και νοσοκομεία για γυναίκες. Όλα αυτά στη δεκαετία του 1920, δηλαδή περίπου έναν αιώνα πριν απ' αυτό που συμβαίνει σήμερα.
Ο εκμοντερνισμός της χώρας, που περιελάμβανε την αναγνώριση περισσότερων δικαιωμάτων και κυρίως την υποστήριξη της ενεργούς παρουσίας των Αφγανών γυναικών στην κοινωνική ζωή, συνεχίστηκε και από τους διαδόχους του Αμανουλάχ. Το 1950-51 οι πρώτες Αφγανές έγιναν δεκτές στο πανεπιστήμιο της Καμπούλ, το 1957 προσλαμβάνονται οι πρώτες εργαζόμενες στο Radio Kabul, 40 νεαρές γυναίκες πιανουν δουλειά στο κρατικό εργοστάσιο αγγειοπλαστικής και οι πρώτες γυναίκες αντιπρόσωποι στέλνονται από την Κυβέρνηση του Mohammed Daoud Khan στη Διεθνή Σύνοδο Γυναικών Ασίας στο Κάιρο.
Το 1959, η Αφγανή βασίλισσα Humaira Begum, σύζυγος του τότε Βασιλιά Mohammed Zahir Shah, και η κόρη της Πριγκίπισσα Bilqis Begum, μαζί με τη σύζυγο του Πρωθυπουργού, Zamina Begum, εμφανίζονται σε δημόσια στρατιωτική παρέλαση χωρίς οποιαδήποτε κάλυψη.Ένα ηχηρό βήμα πως την κατάργηση της υποχρεωτικής χρήσης χιτζάμπ είχε γίνει, παρά τις έντονες διαμαρτυρίες των Ισλαμιστών θρησκευτικών ηγετών, που στις συζητήσεις του με τον Πρωθυπουργό απέτυχαν να του υποδείξουν ότι υπάρχει σχετική υπόδειξη στα ιερά κείμενα. Το παράδειγμα της βασίλισσας, ακολούθησαν οι γυναίκες και οι κόρες των κυβερνητικών στελεχών, γυναίκες της αστικής τάξης και των πόλεων, αλλά και οι πρώτες Αφγανές ακτιβίστριες.
Το Σύνταγμα του 1964 αναγνωρίζει επίσημα τη φυλετική ισότητα , το δικαίωμα ψήφου και το δικαίωμα στο εκλέγεσθαι για τις γυναίκες του Αφγανιστάν. Στις μεγάλες πόλεις οι Αφγανές επιτρέπεται να κυκλοφορούν χωρίς κάλυψη, να κατέχουν θέσεις σε δημόσια αξιώματα, να εργαστούν σε διάφορους τομείς όπως της παιδείας, της υγείας, των επιστημών, να σπουδάσουν και γενικά να απολαμβάνουν ελευθερίες που απολάμβαναν και οι γυναίκες της Δύσης.
Δεν συνέβη, όμως, το ίδιο και για τις γυναίκες της επαρχίας, η πλειοψηφία της οποία παρέμεινε υπό την επιρροή της πατριαρχίας και οι αποφάσεις λαμβάνονταν και επιβάλλονταν από φυλάρχους και θρησκευτικούς εκπροσώπους.
Η κομμουνιστική εποχή
Το κομμουνιστικό κόμμα του Αφγανιστάν κατέλαβε την εξουσία το 1978 και κυβέρνησε ως το 1992. Στη διάρκεια της κομμουνιστικής περιόδου, οι γυναίκες του Αφγανιστάν γνώρισαν πρωτόγνωρες στην ιστορία τους ελευθερίες. Το καθεστώς αναγνώρισε απολύτως ίσα δικαιώματα σε άντρες και γυναίκες, οι οποίες θεωρητικά είχαν πλέον τη δυνατότητα να επιλέγουν αυτόνομα την καριέρα τους, αλλά και το ποιον θα παντρευτούν.
Επιπλέον, το κομμουνιστικό καθεστώς ήταν αυτό που προσπάθησε να επιβάλλει τη φυλετική ισότητα και τα γυναικεία δικαιώματα στο σύνολο του πληθυσμού, όταν στη διάρκεια των καθεστώτων βασιλείας που προηγήθηκαν τα γυναικεία δικαιώματα έμοιαζαν προνόμιο μόνο των μελών της αστικής τάξης. Ωστόσο, οι πολιτικές που απογόρευαν την κάλυψη των γυναικών και έκαναν υποχρεωτική την εκπαίδευσή τους γνώρισαν τις έντονες αντιδράσεις κυρίως από τον συντηρητικό πληθυσμό των επαρχιών, ο οποίος συντάχθηκε εναντίον της κομμουνιστικής κυβέρνησης και των Σοβιετικών, που τής παρείχαν στήριξη.
Μέχρι το 1991, 7.000 γυναίκες στο Αφγανιστάν είχαν φτάσει στην ανώτερη εκπαίδευση, 230.000 κορίτσια φοιτούσαν σε σχολεία σε όλη τη χώρα και οι δασκάλες υπολογίζονταν στις 22.000.
Και μετά ήρθαν οι Ταλιμπάν...
Το 1992 το Αφγανιστάν από Λαϊκή Δημοκρατία, όπως ονομάστηκε στη διάρκεια του κομμουνιστικής διακυβέρνησης, μετονομάζεται σε Ισλαμικό Κράτος. Η διακυβέρνηση πέρασε στους Μουτζαχεντίν, τους οποίους απαρτίζουν διάφορες φυλετικές και ιδεολογικές ομάδες που ηγήθηκαν στον Εμφύλιο Πόλεμο κατά των Κομμουνιστών. Από τα πρώτα μέτρα που λαμβάνουν είναι να κλείσουν όλα τα μπαρ, όπου σερβίρεται αλκοόλ, και να υποχρεώσουν τις γυναίκες να φορέσουν χιτζάμπ. Ο πρωθυπουργός Gulbuddin Hekmatyar διατάζει να απολυθούν οι γυναίκες που εργάζονται την αφγανική τηλεόραση, ενώ στη διάρκεια του 4ετους εμφυλίου που ξεσπά με τους Ταλιμπάν πολλές γυναίκες απάγωνται και βιάζονται.
Το 1996 ο έλεγχος της Καμπούλ περνάει στους Ταλιμπάν, το θρησκευτικό - πολιτικό και στρατιωτικό γκρουπ που εκπαιδεύτηκε στο Βόρειο Πακιστάν και έβαλε στόχο να αποκαταστήσει τον νόμο της Σαρίας στη χώρα, μετά την αποχώρηση των σοβιετικών στρατευμάτων το 1989. Μέχρι και το 1998, οι Ταλιμπάν είχαν αποκτήσει τον έλεγχο στο 90% του Αφγανιστάν.
Ξημερώνουν σκοτεινές μέρες για τις γυναίκες του Αφγανιστάν: οι Ταλιμπάν απαγορεύουν την εκπαίδευση στις γυναίκες και την έξοδό τους από το σπίτι χωρίς τη συνοδεία κάποιου αρσενικού μέλους της οικογένειας. Τις υποχρεώνουν να φορούν μπούργκα και περιορίζουν το σύνολο των ελευθεριών τους. Τις εξαναγκάζουν σχεδόν να μένουν κλεισμένες στα σπίτια τους, συχνά σφραγίζοντας τα παράθυρα ώστε να μην μπορούν να κοιτάξουν προς τα έξω ή να τις δουν από έξω. Γυναίκες που ως τότε κατείχαν αξιοσέβαστες θέσεις στην εργασία τους αναγκάστηκαν να βγουν στους δρόμους με μπούργκα ζητώντας ελεημοσύνη για να μπορέσουν να επιβιώσουν.
Οι μόνες γυναίκες που μπόρεσαν να διατηρήσουν τις θέσεις εργασίας του ήταν αυτές στον τομέα της υγείας, κι αυτό γιατί το καθεστώς απογορεύει οι γυναίκες να εξετάζονται από άντρες. Την ιδια στιγμή, ηγέτες των Ταλιμπάν και της Αλ-Κάιντα στήνουν επιχειρήσεις human trafficking απαγάγοντας και πουλώντας Αφγανές ως σκλάβες του σεξ.
Το προσωρινό τέλος των Ταλιμπάν ...
Οι Ταλιμπάν εκτοπίστηκαν από την εξουσία του Αφγανιστάν όταν αποφάσισαν να στραφούν εναντίον της υπερδύναμης των Η.Π.Α. Οι υποψίες ότι παρείχαν καταφύγιο στους τρομοκράτες της Αλ Κάιντα, με ηγέτη τον Οσάμα μπιν Λάντεν, "εγκέφαλο" της τρομοκρατικής επίθεσης της 11 Σεπτεμβρίου 2001 στους Δίδυμους Πύργους, έγιναν η αφορμή για να ξεκινήσει διεθνής επίθεση στη χώρα, με επικεφαλής τον στρατό της Αμερικής.
Η νέα κυβέρνηση που συστάθηκε από τα Ηνωμένη Έθνη προέβλεπε θέσεις στο Κοινοβούλιο και για γυναίκες. Στα 20 χρόνια που μεσολάβησαν της πτώσης και της επιστροφής των Ταλιμπάν, με την παρουσία διεθνής στρατιωτικής δύναμης στα εδάφη του, το Αφγανιστάν επιχείρησε να επιστρέψει στις δημοκρατικές διαδικασίες αποκαθιστώντας σταδιακά κάποια από τα δικαιώματα των γυναικών.
Τα γυναικεία κινήματα έπαψαν να είναι παράνομα, και οι γυναίκες δεν ήταν πλέον υποχρεωμένες να φορούν μπούργκα- μπορούσαν μόνο εφόσον το επιθυμούσαν. Το νέο Σύνταγμα του 2003 προστατεύει τα γυναικεία δικαιώματα, ενώ το 2009 το Αφγανιστάν ψηφίζει νόμο για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών. Το Σύνταγμα του 2003 προβλέπει, επίσης, ότι το 27% από τις θέσεις στην αφγανική βουλή θα καλύπτεται από γυναίκες, ενώ αυτές επιστρέφουν στη εκπαίδευση, με τη συμμετοχή τους να καταγράφει άνοδο σε ποσοστό 65%.
Τα κορίτσια που φοίτησαν πέρυσι στα αφγανικά σχολεία εκπροσωπούν το ποσοστό του 39% σε σύνολο 9.500.000 Αφγανών μαθητών, ενώ υπολογίζεται ότι περίπου το 22% του εργατικού δυναμικού ως αυτή τη στιγμή είναι γυναίκες. Γυναίκες, επίσης, στο διάστημα αυτής της 20ετίας βρέθηκαν σε θέσεις εξουσίας στη πολιτική, υπηρέτησαν τη δικαιοσύνη και τον στρατό. Υπολογίζεται ότι μέχρι τον Απρίλιο του 2021, 200 γυναίκες κατείχαν θέσεις στο δικαστικό σώμα και 4.000 εργάζονταν ως νομικοί.
Η επιστροφή του σκοταδισμού
Οι Ταλιμπάν επέστρεψαν στην εξουσία του Αφγανιστάν στις 15 Αυγούστου του 2021. Προηγήθηκε η αποχώρηση των στρατιωτικών δυνάμεων των Η.Π.Α. από τη χώρα και μια αποτυχημένη, όπως αποδεικνύεται, ειρηνευτική συμφωνία.
Αν και εκπρόσωποι των Ταλιμπάν υποστήριξαν δημοσίως ότι τα δικαιώματα των γυναικών δεν θα αμφισβητηθούν, οι πρώτες αναφορές που φτάνουν από τη Καμπούλ μαρτυρούν το αντίθετο. Γυναίκες εκδιώθηκαν από τις δουλειές τους και Πανεπιστήμια εκκενώθηκαν στις πόλεις που κατέλαβαν οι Ταλιμπάν. Η μαρτυρία μιας Αφγανής φοιτήτριας, που φιλοξένησε η The Guardian, είναι ενδεικτική της φρίκης που επικρατεί ανάμεσα στις γυναικεία κοινότητες του Αφγανιστάν: "Νωρίς το πρωί της Κυριακής πήγαινα στο πανεπιστήμιο για μάθημα, όταν είδα μια ομάδα γυναικών να φεύγει τρέχοντας από τον γυναικείο κοιτώνα. Ρώτησα τι είχε συμβεί και μου είπαν ότι τους έδιωξε η αστυνομία επειδή οι Ταλιμπάν είχαν φτάσει στην Καμπούλ και θα χτυπήσουν όσες γυναίκες δεν φορούν μπούρκα.
Θέλαμε να φύγουμε και να πάμε στο σπίτι μας, αλλά δεν μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε τα μέσα μεταφοράς. Οι οδηγοί δεν μας έπαιρναν στα αυτοκίνητά τους επειδή δεν ήθελαν να πάρουν την ευθύνη να μεταφέρουν γυναίκες. Τα πράγματα ήταν ακόμα χειρότερα για τις γυναίκες που έμεναν στην εστία του πανεπιστημίου, των οποίων τα σπίτια είναι έξω από την Καμπούλ, ήταν τρομαγμένες και μπερδεμένες για το πού έπρεπε να πάνε.
Στο μεταξύ, οι άνδρες που βρίσκονταν έξω έκαναν πλάκα και κορόιδευαν κορίτσια και γυναίκες, γελώντας με τον τρόμο μας. "Πηγαίνετε να φορέσετε μπούργκα", φώναξε ένας. "Είναι οι τελευταίες ημέρες που κυκλοφορείτε μόνες σας στον δρόμο", είπε κάποιος άλλος. "Μια μέρα θα παντρευτώ τέσσερις από εσάς", πρόσθεσε ένας τρίτος".
Και καταλήγει: "Οι γυναίκες τους Αφγανιστάν θυσίασαν πολλά για την ελευθερία που είχαν. Ως ορφανή, ύφαινα χαλιά για να μπορέσω να σπουδάσω. Αντιμετώπισα πολλά οικονομικά προβλήματα, αλλά είχα πολλά σχέδια για το μέλλον. Δεν περιμένα όλα να καταλήξουν έτσι. Τώρα μοιάζει σα να πρέπει να κάψω όλα όσα κατόρθωσα στα 24 χρόνια της ζωής μου."
Την ίδια στιγμή, η βραβευμένη με Νόμπελ Malala Yousafzai, που γνώρισε από πρώτο χέρι το μίσος των Ταλιμπάν [σ.σ. είχε δεχτεί τα πυρά τους το 2012 στην πόλη της στο Βόρειο Πακιστάν επειδή πήγαινε σχολείο], έγραψε στο Twitter: "Παγκόσμιες, εγχώριες και τοπικές δυνάμεις πρέπει να κάνουν άμεσα κάλεσμα για κατάπαυση του πυρός, να προσφέρουν ανθρωπιστική βοήθεια και να προστατεύσουν πρόσφυγες και πολίτες". Από την πλευρά της, η ιδρύτρια του Afghan Women’s Network, Mahbooba Seraj, που παραμένει στο Αφγανιστάν για να δώσει τη μάχη της για τις γυναίκες της πατρίδας της, δηλώνει ότι "δεν ξέρουμε τι θα γίνει, δεν ξέρουμε αν θα είμασετε ζωντανές αύριο", και σημειώνει "αυτό που συμβαίνει τώρα θα πάει τη χώρα 200 χρόνια πίσω".
Η επόμενη μέρα
Τα 2/3 του πλυθησμού του Αφγανιστάν είναι κάτω των 30 ετών, αυτό σημαίνει ότι πολλές από τις γυναίκες σήμερα δεν έζησαν ποτέ ξανά υπό το καθεστώς των Ταλιμπάν. Κι ενώ μία μερίδα γυναικών φορούσε τη μπούργκα από επιλογή, τώρα οι περισσότερες θα υποχρεωθούν να τη φορέσουν για πρώτη φορά στη ζωή τους. Οι σύγχρονες Αφγανές δεν γνωρίζουν τι σημαίνει να μην μπορείς να σπουδάσεις, εργαστείς ή να βγεις από το σπίτι χωρίς μπούργκα. Δυστυχώς, τώρα θα πρέπει να μάθουν.
*Με στοιχεία από το Harper's Bazaar UK
