Τον περασμένο Μάιο η Whitney Wolfe Herd, ιδρύτρια της εφαρμογής-γίγαντα Bumble και συνιδρύτρια του Tinder, στην ομιλία της στο Bloomberg Technology Summit στο Σαν Φρανσίσκο πρότεινε μια λύση για τα ραντεβού γνωριμιών του μέλλοντος: την τεχνητή νοημοσύνη. Σύμφωνα με το σενάριο, ο χρήστης του app θα διαθέτει έναν "θυρωρό για ραντεβού" τεχνητής νοημοσύνης, ο οποίος θα "βγαίνει" με τους αντίστοιχους "θυρωρούς" των άλλων χρηστών και θα προτείνει τον καταλληλότερο μέσα από πλήθος επιλογών. Ο κόσμος αντέδρασε με ένα κράμα δυσφορίας, ευθυμίας και τρόμου και πολλοί επισήμαναν ότι αυτό υπήρχε στην πλοκή της δυστοπικής σειράς "Black Mirror" του Netflix.
Πώς φτάσαμε ως εδώ; Κάνοντας μια σύντομη αναδρομή, βλέπουμε ότι την άνοιξη του 2020, όταν η Covid-19 σκέπασε τον πλανήτη, οι βιντεοκλήσεις στο Bumble αυξήθηκαν κατά 70%, ο αριθμός των χρηστών του OkCupid που έβγαιναν virtual ραντεβού επταπλασιάστηκε, ενώ οι χρήστες του Tinder έκαναν ρεκόρ σκρολαρίσματος σε μία μόνο ημέρα: 3 δισ. παγκοσμίως ή 9 φορές τον πληθυσμό των ΗΠΑ.
Τέσσερα χρόνια αργότερα βρισκόμαστε αντιμέτωποι με το πλέον σταθερό μοτίβο της φύσης, του πολιτισμού και της αγοράς: την καμπύλη S, τη σιγμοειδή καμπύλη, σύμφωνα με την οποία ό,τι ανεβαίνει κατεβαίνει, ό,τι ανθεί παρακμάζει. Το 2023 η βάση των 10 εκατομμυρίων συνδρομητών του Tinder σημείωσε πτώση 8% μετά από τρία συνεχόμενα τρίμηνα πτώσης, ενώ μέχρι το τέλος του 2023 η τιμή των μετοχών του Match Group, που διαχειρίζεται το μεγαλύτερο χαρτοφυλάκιο των υπηρεσιών για online ραντεβού γνωριμιών, συμπεριλαμβανομένων των Tinder, OkCupid και Hinge, έπεσε κατά το ένα πέμπτο της κορύφωσής της το 2021. Επίσης, η μετοχή της Bumble σημείωσε πτώση κατά 85% από την Αρχική Δημόσια Προσφορά (Initial Public Offering – IPO) τον Φεβρουάριο του 2021.
Το να πούμε ότι οι εφαρμογές για ραντεβού βρίσκονται σε πτώση το 2024 δεν αποτελεί έκπληξη. Οι συγκεκριμένες εφαρμογές απέκτησαν λόγο ύπαρξης πριν από μία δεκαετία επειδή υπόσχονταν ευκολία και απαλλαγή από όλα τα αρνητικά που συνοδεύουν την αναζήτηση έρωτα, σεξ και συντροφικότητας. Σήμερα όσοι βγαίνουν ραντεβού μέσω εφαρμογών περιγράφουν την εμπειρία ως ανιαρή, εθιστική, μη παραγωγική, ενίοτε και ως εξαιρετικά επώδυνη, αν και κάποιοι αναφέρουν ότι περιστασιακά συνάντησαν καλούς συντρόφους μέσω των apps. Ακόμη και οι "καλές εφαρμογές" έχουν δεχτεί πυρά, όπως το Hinge για το "Rose Jail", την πρακτική δηλαδή του app να προσφέρει τα πιο ελκυστικά και δυνάμει πιο συμβατά προφίλ με πληρωμή.
Σίγουρα δεν είναι οι εφαρμογές για ραντεβού που μας εισήγαγαν στον κόσμο της βάναυσης διαχείρισης της ελκυστικότητας, των δυσάρεστων κοινωνικών επαφών, του καπιταλιστικού προτύπου που επιδιώκει να αποκομίζει κέρδος από κάθε πιθανή λειτουργία της ανθρώπινης ζωής ή της γενικής εξουθένωσης. Ωστόσο, συχνά τα apps πυροδοτούν ή πυροδοτούνται από αυτές τις πρακτικές και προβάλλουν αξιώματα της σύγχρονης ζωής που έχουν γίνει αφόρητα. "Πρόκειται για το απόλυτο enshittification" λέει η Marlene, μια 35χρονη visual artist και δασκάλα στη Βόρεια Καλιφόρνια. Ο όρος "enshittification" περιγράφει τις πλατφόρμες που, αφού εδραιωθούν στην αγορά, προκρίνουν τα κέρδη τους έναντι του οφέλους του χρήστη, όπως εξηγεί ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Κόρι Ντόκτοροου.
Στην αρχή οι εταιρείες "είναι καλές για τους χρήστες τους" γράφει ο Ντόκτοροου περιγράφοντας τη διαδικασία του enshittification. "Μετά πιέζουν τους χρήστες να βελτιώσουν τα πράγματα χάριν των πελατών και, τελικά, πιέζουν τους πελάτες να επιστρέψουν όλη την αξία στις ίδιες τις εταιρείες. Και μετά πεθαίνουν".
"Θεωρώ ότι η ύπαρξη εφαρμογών αποκλειστικά για ραντεβού σε αυτή τη φάση είναι παράλογη" λέει ο 26χρονος Luke, μουσικός με έδρα τη Φιλαδέλφεια, που ανήκει στην Gen Z και κατοικεί σε μεγάλη πόλη της Αμερικής, άρα βρίσκεται στο δημογραφικό target group για τις εφαρμογές αυτές, τις οποίες όμως έχει διαγράψει από το κινητό του. "Το να γνωρίζεις κόσμο από τα apps είναι περιορισμένο και επισφαλές. Δε μαθαίνεις πραγματικά τον άλλο". Ο Luke ανήκει στην ολοένα αυξανόμενη μερίδα ανθρώπων που αποκλείουν τις συγκεκριμένες εφαρμογές και ελπίζουν σε μια πιο ανθρώπινη προσέγγιση και επαφή. Εναντιώνονται δε στα apps που παύουν να τους εξυπηρετούν.
Όσοι βγαίνουν ραντεβού χωρίς τη μεσολάβηση των εφαρμογών συνήθως βασίζονται σε έναν συνδυασμό του κοινωνικού τους κύκλου, των δραστηριοτήτων, της καθημερινότητάς τους και της τύχης. Πολλοί από αυτούς έχουν αποδεχτεί ότι η ζωή του εργένη είναι μια πιθανή έκβαση των επιλογών τους, την οποία προτιμούν σε σχέση με το μίζερο σκρολάρισμα της οθόνης χρόνο με τον χρόνο. Η Manu, 41 ετών, από τη Νέα Υόρκη, λέει: "Έχω να βγω ραντεβού μέσω app από την προ- Covid εποχή". Αυτή τη χρονιά επέστρεψε στο Hinge. Περίπου την ίδια περίοδο κάποιος που είχε γνωρίσει πριν από 15 χρόνια την προσέγγισε στο Instagram. Ξεκίνησαν τις εκτεταμένες συζητήσεις και η Manu βίωσε μια βαθιά σύνδεση που είχε να νιώσει πολύ καιρό. "Το γεγονός αυτό ταρακούνησε τον κόσμο μου" αναφέρει. "Τώρα ετοιμάζομαι να πάω στο Λονδίνο να τον συναντήσω. Τελικά, προτιμώ να ξοδέψω κάποια χρήματα, να επισκεφθώ το Λονδίνο για να δω κάποιον και να περάσω καλά τέσσερις μέρες παρά να συνεχίσω έτσι, με τα τρία app ραντεβού στο Μπρούκλιν".
Ο Mark, γύρω στα 20, από το Σικάγο, δεν έχει απαρνηθεί για πάντα τις εφαρμογές, αλλά την περασμένη χρονιά διέγραψε από το κινητό του τα Grindr, Hinge και Scruff. "Είμαι μάλλον ρομαντικός, ενώ τα apps... δεν είναι" λέει. "Μ’ έκαναν να αισθάνομαι λίγο χυδαίος". Παρ’ όλα αυτά, του είναι δύσκολο να φανταστεί ότι η αποχή θα είναι παντοτινή. "Μερικές φορές, όταν έχω βγει και ακούω στο κινητό κάποιου τον ήχο ειδοποίησης του Grindr, αισθάνομαι αυτό το παράξενο τσίμπημα, κάτι σαν "το θέλω κι εγώ αυτό”" εξηγεί. "Σαν να προσπαθώ να κόψω το τσιγάρο ή κάπως έτσι".
Το να εγκαταλείψεις τις εφαρμογές για ραντεβού μπορεί να είναι δύσκολο. Τη φετινή Ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου στην εταιρεία Match Group ασκήθηκε ομαδική αγωγή στο ομοσπονδιακό δικαστήριο του Σαν Φρανσίσκο, σύμφωνα με την οποία apps όπως τα Tinder και Hinge, που ανήκουν στην εταιρεία, επιδιώκουν να "μετατρέψουν τους χρήστες σε τζογαδόρους, εγκλωβισμένους στην αναζήτηση ψυχολογικών ανταμοιβών, τις οποίες το Match σκόπιμα καθιστά δυσπρόσιτες". Άνθρωποι με τους οποίους έχω μιλήσει και έχουν διαγράψει τις εφαρμογές από τα κινητά τους προσπαθούν να γνωρίσουν κόσμο με γνωστούς ή νέους τρόπους, ανάλογα με την ηλικία τους: σε μπαρ και κοινωνικές συναναστροφές, μέσω φίλων και γνωστών, μέσω λεσχών ανάγνωσης ή ποδηλασίας, μέσω ακτιβισμού ή σεξουαλικών πάρτι. Ένα πρόσφατα νιόπαντρο ζευγάρι γνωρίστηκε στην ομάδα αλληλοβοήθειας της γειτονιάς του. Όμως το να κατανοήσουμε την ανάδυση ενός νέου μοντέλου γνωριμιών προϋποθέτει ότι έχουμε κατανοήσει πλήρως τις θεμελιώδεις αρχές του παλιού. Η κοινωνιολόγος Εύα Ιλούζ στο βιβλίο της "Το τέλος του έρωτα" του 2019 σημείωνε ότι "η κουλτούρα της κατανάλωσης, που είναι η βάση της σύγχρονης ταυτότητας, στηρίζεται σχεδόν αξιωματικά στην αέναη πρακτική της σύγκρισης και της επιλογής". Η Ιλούζ αναφέρει την περίπτωση ενός τραπεζίτη που συνέκρινε το ραντεβού μέσω εφαρμογής με την παραγγελία φαγητού με delivery – υποστήριζε ότι οι εφαρμογές γνωριμιών είναι "η οικονομία της ελεύθερης αγοράς που έρχεται στο σεξ".
Με άλλα λόγια, οι ιδιαιτερότητες των επιθυμιών σας, η προσωπική σας ιστορία που διαμόρφωσε αυτές τις επιθυμίες, το ευρύτερο πλαίσιο των σχέσεών σας και η ικανότητά σας να αλλάζετε ως άτομα ανταποκρινόμενοι στα άλλα άτομα ή το να αλλάζετε τα άτομα αυτά έχουν ελάχιστη αξία στην οικολογία των apps και την επιλογή σας. Στα μάτια των στελεχών και των μηχανικών των εταιρειών που αναπτύσσουν εφαρμογές γνωριμιών αυτό που φαίνεται να ενδιαφέρει περισσότερο τον κόσμο είναι μια απεριόριστη αγορά σεξ και ρομαντικών σχέσεων, όπου οι χρήστες μπορούν να επιλέξουν και να καταναλώσουν ό,τι ή όποιον θέλουν.
Αποδεικνύεται, όμως, τα τελευταία δέκα χρόνια ότι πολλοί άνθρωποι δε θέλουν η αγορά να είναι απεριόριστη ούτε οι ίδιοι να είναι ένα από τα πολλά εμπορεύματα προς επιλογή ή απόρριψη. Αυτά που επιθυμούν όλο και περισσότεροι είναι η σύνδεση, η ικανοποίηση, τα αστεία, η συντροφικότητα, η γλυκύτητα, προσβάσιμα, ιδανικά, με πιο ανθρώπινα μέσα.
Μια παραλλαγή χαμηλής τεχνολογίας που δε βασίζεται σε app είναι το date-me doc, το οποίο έχει προκύψει από τεχνολόγους, κύκλους ορθολογιστών και αυτούς του "αποτελεσματικού αλτρουισμού" (Effective Altruism – EA). Αν και οι πρώτοι οπαδοί το υιοθέτησαν επηρεασμένοι από άλλους, όπως η Aella, influencer του Twitter, και ο ορθολογιστής blogger Jacob Falkovich, τα date-me docs εξελίσσονται και έχουν αρχίσει να απλώνονται σε κοινότητες πέραν του αποτελεσματικού αλτρουισμού και των ορθολογιστών. Ρομαντικά βιογραφικά, που δημοσιεύονται συχνά στα Google Docs ή στο Notion, μοιράζονται μεταξύ φίλων ή μπαίνουν σε online καταλόγους. Τα συγκεκριμένα docs περιέχουν αναφορές στον χαρακτήρα του ατόμου και λεπτομερείς προσωπικές περιγραφές για το τι αναζητά η συντάκτρια ή ο συντάκτης τους.
Η Marlene, που αναφέραμε νωρίτερα, ήρθε σε προσωπική επαφή με δύο άτομα έχοντας συντάξει ένα τέτοιο έγγραφο 1.300 λέξεων. "Είναι πιο ανθρώπινο" υποστηρίζει. "Όλοι είναι άμεσα προσβάσιμοι και έχουν αφιερώσει χρόνο για να διαβάσουν μια εκ βαθέων περιγραφή ο ένας του άλ- λου". Ωστόσο, ένα ζήτημα είναι το να εντοπιστεί το έγγραφο μέσα στους καταλόγους, όπως επισημαίνει η ίδια, η οποία ζήτησε από φίλους της να μοιράσουν το δικό της.
Το offline ραντεβού προϋποθέτει ανοιχτή διάθεση, αυτοκυριαρχία, κάποιες –έστω και σκουριασμένες– κοινωνικές δεξιότητες, να είσαι παρούσα ή παρών, ώστε να προσέχεις τους άλλους γύρω σου, το ρίσκο να ζητήσεις βοήθεια από κάποιον ή κάποια ώστε να βρεις σύντροφο, την έλλειψη της ντοπαμίνης που σου προσφέρουν ως επιβράβευση τα apps καθώς και την τριβή (αλλά και την απελευθέρωση) να συζητάς πρόσωπο με πρόσωπο για τις επιθυμίες σου ή την έλλειψη αυτών. Όσοι ασχολούνται με επιχειρήσεις που στοχεύουν στα ραντεβού σχέσεων δεν καταλαβαίνουν ή αποκρύπτουν ότι το ειδύλλιο και ο ερωτισμός δεν έχουν καμία σχέση με την αποτελεσματι- κότητα, αλλά, αντίθετα, έχουν απόλυτη σχέση με τα ανεξερεύνητα μυστήρια και τις ανείπωτες ιδιαιτερότητες του κάθε προσώπου. Πώς ανταποκρινόμαστε στον άλλο, πώς αντιλαμβανόμαστε σιγά σιγά την επιθυμία μας, η οποία μπορεί να είναι τόσο ευμετάβλητη ή σταθερή όσο και ο καιρός; Πώς τοποθετούμε τον εαυτό μας στον κόσμο ή στον κοινωνικό περίγυρο; Αυτό που ο τεχνολογικός κόσμος έχει αποκλείσει ως άχρηστο είναι κρίσιμο στοιχείο για το ποιες και ποιοι είμαστε και τι θέλουμε. Άλλωστε, η Whitney Wolfe Herd γνώρισε τον άντρα της σε πραγματικές συνθήκες, στις πλαγιές του Άσπεν, όπου είχε πάει για σκι. Κανείς δεν ξέρει καλύτερα από τους ίδιους τους ειδικούς των εφαρμογών για ραντεβού ότι αυτή τη στιγμή η εμπειρία που προσφέρουν δεν είναι καλή για τους χρήστες τους, εξ ου και πειραματίζονται σε νέες λεωφόρους, μακριά από το enshittification ή το οικονομικό όφελος. Πρωτοπόρος του εναλλακτικού μοντέλου είναι η εφαρμογή Lex, που επικεντρώνεται κυρίως στο γκέι κοινό, έχοντας όμως ξεπεράσει τα στενά όρια του ραντεβού και έχοντας εξελιχθεί σε μια ευρύτερη κοινωνική πλατφόρμα. Η CEO της Lex, Jennifer Rhiannon Lewis, λέει ότι η εταιρεία ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των χρηστών. "Διαπιστώσαμε ότι μετά την πανδημία, ειδικά για τους χρήστες της Γενιάς Z, δεν ήταν εύκολο βήμα να βρεθούν κατευθείαν σε ρομαντικό ραντεβού με ένα μόνο σκρολάρισμα στην οθόνη. Αντίθετα, θεωρήθηκε πολύ πιο απλή μια φιλική συνάντηση γνωριμίας κατ’ ιδίαν ή σε ομάδα, που ενδεχομένως να εξελιχθεί σε κάτι παραπάνω". Στο πνεύμα της Lewis, το έδαφος για μια ερωτική σχέση είναι πολύ πιο στέρεο όταν σφυρηλατηθεί σε γνήσιους δεσμούς. Πριν από τα Tinder, Match ή Hinge υπήρχαν τα φόρουμ ή τα γραφεία γνωριμιών, οργανωμένα ή και άτυπα, ως απάντηση στην ανάγκη του κόσμου να ανιχνεύσει τις ερωτικές του προοπτικές. Τότε, όπως και τώρα, υπήρχε η αντίληψη ότι η κοινωνία είναι πιο ευνοϊκή απέναντι στα ζευγάρια, αλλά και ότι ο ένας ανήκει στον άλλο, ότι είμαστε υπεύθυνοι ο ένας για τον άλλο καθώς και για τη μοναξιά μας. Αυτό το πρότυπο δε λειτουργούσε θετικά για όλους, ειδικά για όσους δεν ήθελαν να συμμορφωθούν με συντηρητικά περιβάλλοντα. Κάθε κοινότητα είναι αντιπροσωπευτική – τόσο καλή ή τόσο κακή όσο και τα άτομα που την αποτελούν.
Συλλογικές απαντήσεις έχουν προκύψει τα τελευταία χρόνια. Οι Democratic Socialists of America της πόλης της Νέας Υόρκης έχουν οργανώσει εκδηλώσεις για speed-dating (γρήγορα ραντεβού), οι οποίες ήταν sold-out. Ενημερωτικά δελτία με προσωπικές παρουσιάσεις-συνεντεύξεις ή εταιρείες που οργανώνουν speed-dating έχουν δημιουργηθεί με στόχο τις αυθεντικές σχέσεις κάθε είδους, που μας ξεκολλάνε από τα κινητά και μας συνδέουν με τους ανθρώπους γύρω μας.
Δεν υπάρχει τίποτα πιο ανθρώπινο από την ανάγκη να είμαστε επιθυμητοί, να ελπίζουμε στη συντροφικότητα, να αναζητάμε ένα πρόσωπο που θα μας επιθυμεί ή θα μας αγαπά. Σε ένα υπερκαπιταλιστικό σύστημα κάθε ανάγκη μετατρέπεται σε οικονομική συναλλαγή. Πάνω σε αυτές τις ανικανοποίητες ανάγκες έχουν χτιστεί οι εφαρμογές για ραντεβού την τελευταία δεκαετία. Στον αντίποδα βρίσκεται η συγκλονιστική και συγκινητική ανταπόκριση της κοινότητας, που βασίζεται σε ανθρώπους που έχουν επιλέξει να νοιάζονται και να συμπα- ραστέκονται στους άλλους, χωρίς να προσβλέπουν σε κάποιο προσωπικό όφελος.
Όπως λέει και ο Luke από τη Φιλαδέλφεια, "πρέπει να έχεις κοινωνική ζωή για να δημιουργήσεις αληθινές σχέσεις. Αν θέλεις να συναντήσεις κάποιον, ο καλύτερος τρόπος είναι να έχεις φίλους". Η αλλαγή στο πώς θα γίνονται τα ραντεβού βρίσκεται ήδη στον δρόμο και δεν ξέρει κανείς αν θα περιλαμβάνει το άβατάρ σας της τεχνητής νοημοσύνης, που θα ψάχνει μεταξύ άλλων 600 άβαταρ να σας βρει το κατάλληλο ταίρι. Η άρνηση, η φαντασία και η αναζήτηση του άλλου στον πραγματικό κόσμο ίσως οδηγήσουν σε ένα διαφορετικό μονοπάτι. Αν ένας ικανός αριθμός ατόμων αρνηθεί το παράδειγμα της τελευταίας δεκαετίας, τότε αυτό το μονοπάτι δε θα είναι της ελεύθερης αγοράς που παρεμβαίνει στη σεξουαλική ζωή, στη συντροφικότητα ή σε αυτό το ιερό, περίπλοκο και πολυπόθητο μυστήριο που λέγεται "αγάπη". Πέρυσι η Aimée, 28χρονη ποιήτρια από το Σαν Φρανσίσκο, έσβησε όλα τα dating apps από το κινητό της. Λίγο αργότερα συνάντησε μια γυναίκα στο μάθημα γιόγκα. "Αισθανόμουν παράξενα όντας σε μια μπερδεμένη κατάσταση όπου δεν ήξερα αν το άλλο άτομο με είχε προσέξει ή αν ήταν ομοφυλόφιλη" παρατηρεί. "Με τις εφαρμογές δεν αντιμετωπίζεις τέτοια θέματα". Τελικά, η Aimée ξανασυνάντησε τη γυναίκα αυτή σε μια συναυλία. Το τόλμησε, την πλησίασε και από τότε βγαίνουν μαζί.
